Obrona pracy dyplomowej zza ekranu komputera

Każdy student rozpoczynając studia dąży przede wszystkim do zdobycia wiedzy i umiejętności niezbędnych do wejścia na rynek pracy oraz do rozwoju swoich pasji i zainteresowań. Kształcenie w uczelni oraz funkcjonowanie w środowisku akademickim przygotowuje pod kątem rozwoju kariery zawodowej oraz zdobywania doświadczenia, ale pracodawcy oczekują dokumentu potwierdzającego, czyli przedstawienia dyplomu ukończenia studiów. Zgodnie z ustawą z dnia 18 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U.2020.85 j.t. ze zm.) warunkiem ukończenia studiów i uzyskania dyplomu jest, m.in. złożenie egzaminu dyplomowego, uzyskanie efektów uczenia się określonych w programie studiów oraz uzyskanie pozytywnej oceny z pracy dyplomowej. Obrona pracy dyplomowej odbywa się w przypadku studiów drugiego stopnia i jednolitych studiów magisterskich, a w przypadku studiów pierwszego stopnia, pod warunkiem, że przewiduje to program studiów.¹

Przygotowana praca dyplomowa jest samodzielnym dziełem przygotowanym przez studenta, które dotyczy zakresu naukowego, artystycznego lub praktycznego. Opracowanie powinno świadczyć o zdobytej wiedzy ogólnej, umiejętnościach związanych z kierunkiem studiów oraz samodzielnym analizowaniu i wnioskowaniu. Prace podlegają sprawdzeniu przed egzaminem dyplomowym z wykorzystaniem Jednolitego Systemu Antyplagiatowego oraz recenzji, która jest jawna. Dla każdego studenta przygotowanie pracy dyplomowej to czas na zebranie literatury, przeprowadzenie analizy, ewentualnego badania lub stworzenie projektu, opracowanie treści, ale również duża dawka stresu związanego z obroną. Jednym z najważniejszych wydarzeń studenta jest właśnie obrona pracy dyplomowej, która weryfikuje wiedzę zdobytą w trakcie studiów.

W zależności od stopnia studiów wyróżnia się prace inżynierskie, licencjackie oraz magisterskie. Zarówno praca inżynierska, jak i licencjacka jest opracowywana na koniec studiów pierwszego stopnia. Praca magisterska jest tworzona na zakończenie studiów drugiego stopnia lub jednolitych magisterskich. Prace dyplomowe oprócz tego różnią się od siebie również sposobem ich tworzenia. Wyróżnia się trzy rodzaje prac dyplomowych:

• badawcze (empiryczne) – podstawowym zadaniem, które należy wykonać, jest przeprowadzenie badań w terenie i zebranie ciekawych, unikatowych materiałów lub danych; materiały empiryczne zebrane do badań muszą zostać odpowiednio opisane i sklasyfikowane; celem opisu jest uzyskanie genezy zjawisk i czynników, które wpływają na ich przebieg;²
• opisowe (teoretyczne) – celem pracy jest analiza zbioru teorii na dany temat w oparciu o specjalistyczną literaturę; teoretyczna praca jest pewnego rodzaju uporządkowaniem wiedzy, która została wcześniej przedstawiona; student podejmując wybór stworzenia dzieła opisowego w ramach swojej pracy dyplomowej ma możliwość zaprezentowania swojej umiejętności szukania informacji, znajomości literatury oraz zagadnień związanych z tematem;
• przeglądowe – polegają na porównaniu zebranej literatury dotyczącej danego zagadnienia; zadaniem studenta jest analiza wyników badań kilku autorów, porównanie ich i przedstawienie swojego zdania; jednocześnie wartością pracy przeglądowej jest usystematyzowany i bardzo szeroki przegląd literatury w języku polskim oraz językach obcych.

Praca inżynierska i licencjacka wskazują, że student, wykorzystując zdobytą wiedzę i kompetencje, potrafi osiągnąć cel pracy zgodny z kierunkiem studiów. Praca magisterska potwierdza również, że student umie wnieść nowe spojrzenie do nauki.

Połączenie elementów opisowych (teoretycznych) oraz badawczych (empirycznych) stanowi praca magisterska. Zauważalny jest w niej podział na dwie części:

• opis i analiza zebranej teorii na temat, którego będzie dotyczyło badanie;
• zgromadzony materiał badawczy wraz z wnioskami, które wynikają z przeprowadzonego badania.

Prace dyplomowe mogą być połączeniem prac opisowych jak i badawczych, o czym przekonują się studenci studiów drugiego stopnia oraz jednolitych magisterskich.

Wszystkie te prace łączy fakt konieczności ich obrony przed komisją określoną w regulaminie studiów, składającą się zazwyczaj z przewodniczącego komisji, recenzenta oraz promotora. Obrona wiąże się z opracowaniem treści, sposobem prezentacji, ale najistotniejsze jest samo przygotowanie. Zarówno mowa o przygotowaniu literatury do napisania pracy, jak i o przygotowaniu do przedstawienia swojego dzieła przed komisją. Obrona pracy dyplomowej to jedna z najważniejszych chwil w kształceniu każdego studenta, który kończy pewien etap swojego życia. Weryfikacja efektów uczenia się z całego okresu studiów oraz przedstawienie swojego dzieła, jakim jest praca dyplomowa, a tym samym udowodnienie, że jest jej autorem i posiada się wiedzę z zakresu pracy, pozwala na uzyskanie dyplomu ukończenia studiów. Studenci przygotowują się do obrony swojej pracy w sposób szczególny, ponieważ jest to najważniejszy egzamin z całego okresu studiów. Przebieg obrony pracy dyplomowej może odbywać się w różny sposób, jednak standardem jest, że student przedstawia swoje działo przed kilkuosobową komisją, która w trakcie lub po prezentacji może zadawać pytania dotyczące pracy oraz całego toku studiów. Normalnym jest, że mimo przygotowania może pojawić się stres, który będzie przekładać się na zdenerwowanie i funkcjonowanie pamięci. Dlatego niezwykle istotne jest poświęcenie czasu przed obroną na odprężenie i relaks, przygotowanie ubrania oraz niezbędnych rzeczy, które należy mieć przy sobie podczas obrony, np. legitymacji studenckiej. Warto jest uprzednio zorientować się jak wygląda egzamin dyplomowy - zapytać swoich koleżanek i kolegów absolwentów, ponieważ na każdej uczelni przebieg obrony może wyglądać zupełnie inaczej.

Praca dyplomowa jest pewnego rodzaju sprawozdaniem z samodzielnie przygotowanego zadania związanego z kierunkiem studiów. Różnice pomiędzy pracami są wywołane przede wszystkim rodzajem studiów. W zależności od wybranego kierunku studiów student po obronie pracy dyplomowej może posługiwać się jednym z tytułów zawodowych.

Absolwent szkoły wyższej studiów pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolitych magisterskich, który obronił swoją pracę dyplomową posługuje się tytułem zawodowym. Wśród tytułów wyróżnia się:

• licencjat – osoba posiadająca wykształcenie wyższe, ukończony kierunek studiów obejmował zakres humanistyczny (wyróżnia się tytuł zawodowy licencjat pielęgniarstwa i położnictwa);
• inżynier – osoba posiadająca wykształcenie wyższe, której wiedza i umiejętności obejmują zakres nauk inżynieryjnych i technicznych (wyróżnia się tytuł zawodowy inżynier architekt oraz pożarnictwa);
• magister – osoba, która ukończyła studia drugiego stopnia lub jednolite magisterskie (wyróżnia się tytuł zawodowy magister farmacji, pielęgniarstwa, położnictwa oraz sztuki);
• magister inżynier – osoba, która ukończyła studia drugiego stopnia lub jednolite magisterskie, której wiedza i umiejętności obejmują zakres nauk inżynieryjnych i technicznych (wyróżnia się tytuł zawodowy magister inżynier architekt oraz pożarnictwa);
• lekarz – osoba, która ukończyła studia medyczne, posiadająca wiedzę, umiejętności i uprawnienia do leczenia ludzi lub zwierząt (wyróżnia się tytuł zawodowy lekarz dentysta oraz weterynarii). Studenci kierunków lekarskich nie przygotowują pracy dyplomowej lecz przystępują do egzaminu lekarskiego.

Poziom	Tytuł	Wymagania	Instytucja nadająca
Tytuł zawodowy	Licencjat lun inżynier	Studia I stopnia	Uczelnia posiadająca odpowiednie uprawnienia
	Magister, magister inżynier lub lekarz, lekarz dentysta, lekarz weterynarii	Studia II stopnia lub jednolite magisterskie	Uczelnia posiadająca odpowiednie uprawnienia

Źródło: https://szkolnictwo.pl/szukaj,Tytu%C5%82_naukowy (dostęp: 2.10.2020 r.)

Istnieją także stopnie naukowe tj. doktor, czy doktor habilitowany. Każdy z tytułów zawodowych uzyskuje się na podstawie zdobytych efektów uczenia się, które są weryfikowane podczas właściwego egzaminu dyplomowego.

Droga do osiągnięcia tytułu zawodowego rozpoczyna się od przygotowania pracy dyplomowej. Początkowa faza to zebranie literatury, aby wszelkie informacje związane z pracą znalazły swoje właściwe miejsce, a jednocześnie aby zebrać dane do planowanych badań i przeprowadzanej analizy. Następnie należy podjąć kroki uporządkowania zebranych informacji, aby w sposób skuteczny móc rozpocząć pisanie. Wyjaśnienie tematyki, metodologii badań, analiza zebranego materiału, przedstawienie ustaleń oraz podsumowanie to elementy, z których powinna składać się każda praca dyplomowa. Zebrana bibliografia stanowi podstawę każdej pracy dyplomowej, dlatego student rozpoczynający działania nad jej przygotowaniem, zbiera liczną literaturę związaną z określoną tematyką. Studenci często powtarzają, że rozpocząć pisanie pracy dyplomowej jest najtrudniej, natomiast kiedy się zacznie i ma się właściwe oraz liczne źródła to jest o wiele łatwiej.

Po stworzeniu pracy należy dopilnować wszelkich formalności na uczelni. Złożenie właściwych dokumentów w określonym czasie, tj. pliku z pracą dyplomową, według wzoru zamieszczonego na stronie internetowej uczelni czy też wypełnionej karty obiegowej. Po akceptacji dokumentacji pozostaje przygotowanie prezentacji (jeśli jest to wymagane), powtórzenie sobie materiału i przystąpienie do obrony.

Wszystko wygląda na dosyć oczywiste, a każdą informację można uzyskać w dziekanacie, u promotora lub na stronie internetowej uczelni. Jednak rok 2020 udowodnił, że należy szukać nowych rozwiązań. Już na początku pandemii koronawirusa Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego publikowało rekomendacje skierowane do uczelni w związku z kształceniem oraz weryfikacją efektów uczenia się. Kształcenie zdalne prowadzone było w formie zdalnej, praktyki również w formie zdalnej, a co w przypadku egzaminów dyplomowych?

Ministerstwo nie pozostawiło uczelni bez rekomendacji. Sytuacja epidemiologiczna w Polsce przyczyniła się do wielu zmian w działalności dydaktycznej w uczelniach, aby dochowywać obowiązujących wymogów bezpieczeństwa sanitarnego. Minister 21 marca 2020 roku poinformował, że w przypadku przedłużenia okresu kwarantanny egzaminy oraz obrony prac dyplomowych będą mogły odbyć się online . Zgodnie z zasadą autonomii uczelni to władze podejmują ostateczne decyzje dotyczące organizacji kształcenia, jednak, według przeprowadzonych przez Parlament Studentów RP badań ankietowych wśród studentów, większość uczelni podjęła decyzję o organizacji obron prac dyplomowych w sposób online.³ Dzięki temu studenci nie tracili na zawieszeniu funkcjonowania uczelni. Władze uczelni znają najlepiej możliwości, jakie ma uczelnia oraz oczekiwania studenci, dlatego samodzielnie mogą podejmować decyzje w zakresie możliwości organizacji kształcenia zdalnego oraz organizacji egzaminów dyplomowych. Natomiast przygotowane przez Ministerstwo zalecenia są jedynie wskazówką dla uczelni, aby tworzyć wewnętrzne dokumenty i procedury.

Część uczelni, w celu wsparcia studentów oraz uregulowania kwestii związanych z organizacją i realizacją obron prac dyplomowych, publikowała na swoich stronach internetowych wypracowane procedury, które wyjaśniały studentom sposób obrony swoich prac. Przykładem jest Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, który studentom kroki, które należy podjąć przed przystąpieniem do obrony. Pierwszym krokiem jest przygotowanie pracy dyplomowej do obrony z wykorzystaniem systemu archiwalnego . Dokładne określenie sposobu zalogowania się oraz wprowadzenia swojej pracy do USOS-a znaczenie uławia studentom rozpoczęcie swoich działań. Po wgraniu plików do systemu praca jest przekazywana do opiekuna w celu jej sprawdzenia oraz akceptacji lub przekazania do poprawy. Następnie praca trafia do badania przez Jednolity System Antyplagiatowy. Kolejnym działaniem studenta jest uzupełnienia oświadczenia o gotowości do obrony swojej pracy dyplomowej. Dobrą praktykę, którą zastosowała uczelnia ekonomiczna, w celu zminimalizowania liczby spotkań bezpośrednich, jest możliwość dostarczenia oryginalnych dokumentów podpisanych przez studenta w momencie odbioru dyplomu po egzaminie. Równie dobrym rozwiązaniem posłużyła się Grupa Uczelni Vistula, która umożliwiła złożenie wszystkich wymaganych dokumentów, udostępnionych na stronie internetowej uczelni w jednym pliku, na trzy różne sposoby – bezpośrednio w uczelni w punkcie składania dokumentów, poprzez pocztę lub kuriera oraz w formie elektronicznej do swojego opiekuna kierunku w dziekanacie.

Zdalny egzamin dyplomowy jest prowadzony wyłącznie z wykorzystaniem platformy wskazanej przez uczelnię, w przypadku Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie jest to platforma wideokonferencyjna Zoom, w której używane są jedynie służbowe konta pocztowe pracowników i studentów znajdującej się na domenie uczelnianej. Istnieje wiele platform, z których uczelnie mogą korzystać do przeprowadzania egzaminów, np. Google Meets lub Microsoft Teams. Uprzednio student oraz członkowie komisji otrzymują mailowo, na wskazane wcześniej adresy, link do rozmowy online. Student, w celu podejścia do egzaminu dyplomowego w formie online, zobowiązany jest przestrzegać zasad określonych w regulaminie oraz posiadać dostęp do komputera wyposażonego w mikrofon, kamerę oraz stabilne łącze internetowe. Ważne jest, aby członkowie komisji oraz student zweryfikowali stan techniczny sprzętu i sprawność sieci. Każdy powinien dokonać sprawdzenia zarówno dzień przed, jak i kilka minut przed rozpoczęciem się egzaminu. Egzamin dyplomowy to wyjątkowy czas. Zgodnie ze zwyczajami akademickimi student przystępujący do obrony jest ubrany elegancko i schludnie. Analogicznie jest w przypadku do odbycia zdalnego egzaminu dyplomowego, podczas którego również warto zachować estetykę ubioru Warto zadbać o otoczenie - ciszę w pomieszczeniu, w którym student będzie przebywał podczas egzaminu, jak i brak osób trzecich, które mogą przerwać obronę. Kolejną zasadą jest posiadania przy sobie legitymacji, aby potwierdzić swoją tożsamość, analogicznie jak w przypadku egzaminu w formie stacjonarnej.

Oprócz podstawowych zasad, które student zobowiązany jest przestrzegać, uczelnia dba, aby egzamin odbył się sprawiedliwie i aby student nie korzystał z dodatkowych, zabronionych pomocy. Jedną z zasad stosowaną przez uczelnie jest udostępnianie pulpitu swojego komputera. Z uwagi na fakt, iż obrona jest prowadzona w sposób pozbawiony bezpośredniego kontaktu, a komisja oraz student nie znajdują się w jednym pomieszczeniu, uczelnia zobowiązana jest do weryfikacji czy student podchodzi do egzaminu samodzielnie. Przebieg obrony online jest bardzo podobny do stacjonarnej, z którą, do czasu epidemii, studenci mieli do czynienia. Najważniejsze, że studenci mają możliwość, pomimo przeciwności, obrony swojej pracy dyplomowej, a ze strony uczelni powinni otrzymywać wszelkie wsparcie.

BADANIE

Parlament Studentów Rzeczypospolitej Polskiej we wrześniu 2020 roku, w ramach projektu “Jakość kształcenia i prawa studenta w kształceniu zdalnym” zrealizowanego w ramach zadania “Organizowanie i animowanie działań na rzecz środowiska akademickiego” Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, przeprowadził badanie ankietowe wśród studentów, którego celem było podsumowanie pierwszego semestru zdalnego. Studenci udzielili odpowiedzi na 30 pytań dotyczących kształcenia zdalnego, w tym procesu dyplomowania. Łącznie w ankiecie wzięło udział 4620 respondentów z różnych uczelni.

Wśród wszystkich ankietowanych, dla 21% z nich rok 2019/2020 był ostatnim rokiem studiów, podczas którego powinni podejść do obrony pracy dyplomowej. Pierwsze pytanie dotyczące procesu dyplomowania pozwalało na weryfikację czy obrona się powiodła.

Jedynie 7% studentów z powodu pandemii koronawirusa nie przystąpiła do obrony. Patrząc pod kątem nagłej zmiany sposobu prowadzenia obron na zdalne, które wcześniej nie były ogólnie praktykowane, powyższy wynik jest optymistyczny. Również niewiele, ponieważ 19% osób wskazało, iż obrona nie doszła do skutku z innych powodów niż COVID-19. Wynik pytania świadczy o tym, że uczelnie zapewniły studentom odpowiednie warunku do zakończenia danego etapu kształcenia. W korelacji wymienionych wyników z pytaniem dotyczącym specyfiki kierunku studiów respondenta, nie zauważa się wyraźnych odstępstw wskazujących zależność.

Uczelnie, w znacznej większości, starając się wspierać studentów umożliwiły obrony w formie online. Aż 90% ankietowanych miało możliwość obrony online, a 45% mogło zdecydować pomiędzy formą zdalną i tradycyjną.

Jedynie 10% uczelni, w których kształcą się respondenci, nie przeprowadzała obron online. Tak niska liczba uczelni, które nie zdecydowały się na organizację obron w czasie pandemii w formie zdalnej, świadczy o tym, że pomimo niesprzyjających warunków sanitarnych w Polsce, uczelnie nie pozostawiają studentów bez wsparcia. Odpowiednie przygotowanie oraz wybór narzędzia pozwalają na przeprowadzenie obron online.

	1	2	3	4	5
Obrona online jest łatwiejsza niż obrona stacjonarnie.	20%	9%	52%	8%	12%
Przez brak dostępu do infrastruktury uczelni (laboratoriów, bibliotek) osoby broniące pracę dyplomową w tym roku miały trudności z jej przygotowaniem.	7%	5%	30%	20%	37%
Obawiam się lub obawiałem/łam się o realizację badań do pracy dyplomowej.	11%	6%	43%	12%	27%

Ogólne badanie przeprowadzone na podstawie odpowiedzi 4620 studentów wskazuje na to, że poziom obron online i stacjonarnych jest wyrównany. Jedną z obaw jest odpowiednie przygotowanie pracy dyplomowej ze względu na brak dostępu do infrastruktury uczelni, tj. biblioteki i laboratoria. Studenci pomimo powyższych przeciwności starali się na wiele sposobów zrobić wszystko, aby przeprowadzić badania oraz zdobyć odpowiednie materiały do pracy dyplomowej. Studenci zaznaczali potrzebę dostępności materiałów i literatury online. Niektóre uczelnie pozwalały na zamówienie skanów wybranej literatury, a spora część uczelni udostępniała literaturę w formie online za pośrednictwem platform. Brak literatury oraz możliwości realizacji badań skutkował niekiedy koniecznością lub chęcią zmiany tematu pracy dyplomowej. Studenci w ankiecie wskazali, iż zależy im na uproszczeniu procedury z tym związanej.

Oprócz problemów z literaturą czy też przeprowadzeniem badania mogły pojawiać się problemy w komunikacji z opiekunami prac dyplomowych. Według badania, zdecydowanie studenci ostatniego roku, którzy uczestniczyli stacjonarnie w seminariach dyplomowych, dużo bardziej odczuli brak wsparcia ze strony opiekunów. Ich koleżanki i koledzy z pozostałych lat studiów w znaczeni mniejszej liczbie przywiązują rolę do tego rodzaju pomocy. Studenci ostatniego roku wskazali w powyższym pytaniu również niezgodność ze stwierdzeniem. Świadczy to o zachowanym wsparciu opiekunów pomimo utrudnionego kontaktu. Konieczność stałej komunikacji, zarówno w zakresie pracy dyplomowej jak i ogólnej wiedzy z tematyki studiów, jest niezwykle ważna dla dyplomantów, co również podkreślili w pozostałych częściach badania. Jednak zdarzały się przypadki, kiedy opiekunowie rezygnowali ze sprawowania opieki nad pracą ze względu na sytuację. Studenci w takim przypadku zostawali z problem. Wnioskując z powyższego istotne jest przygotowanie odpowiedniej dokumentacji regulującej wszelkie problemy.

Jednocześnie respondenci zaznaczyli, iż niezwykle ważne jest, aby utworzyć wytyczne przebiegu obrony zdalnej, które uwzględnią rozwiązania problemów technicznych, tj. zerwanie łącza internetowego.

Przygotowanie pracy dyplomowej podczas zawieszenia funkcjonowania uczelni

Praca dyplomowa przygotowywana w trakcie pandemii to dla studenta niemałe wyzwanie. Ograniczony dostęp do materiałów, do literatury oraz laboratoriów, w których przeprowadzane są badania, to znaczące ograniczenia, z którymi spotykali się studenci podczas tworzenia swoich prac dyplomowych. Osoby, które rozpoczęły przygotowywanie do obrony w trakcie pandemii, spotkały się z licznymi przeciwnościami. Pomimo to, zarówno studenci, jak i uczelnie, starały się poradzić sobie z problemem i wszystkimi ograniczeniami.

Rozpoczęcie działań nad pracą dyplomową to przede wszystkim zebranie literatury. Ze względu na zamknięte biblioteki, studenci znaleźli się w trudnej sytuacji. Jednak, aby nie przekładać terminu obrony, a przy tym nie przedłużać okresu studiów, studenci zwrócili się w stronę korzystania z prywatnych zbiorów oraz literatury dostępnej w sieci, w tzw. wolnym dostępie. Aby zapewnić studentom dostęp do źródeł, niezbędnych do stworzenia pracy dyplomowej, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego zarekomendowało uczelniom otwarty dostęp do publikacji naukowych. Powszechny i bezpłatny dostęp do aktualnej wiedzy stanowi jeden z fundamentów funkcjonowania i rozwoju społeczeństwa. Koncepcja otwartego dostępu (Open Access), dotyczy udostępniania w postaci cyfrowej w Internecie publikacji naukowych i wyników badań finansowanych ze środków publicznych, w celu umożliwienia bezpłatnego ich wykorzystania przez naukowców, studentów, przedsiębiorców i całe społeczeństwo.⁴ Oprócz zdalnego dostępu, biblioteki, które zostały otwarte, zobowiązane są do przestrzegania zasad sanitarnych. Ministerstwo Rozwoju udostępniło na swojej stronie internetowej wytyczne opracowane wraz z Głównym Inspektorem Sanitarnym, aby korzystanie z bibliotek było bezpieczne. Wśród zasad pojawiło się: zachowanie odpowiedniej odległości między pracownikami (min. 1,5 m), ograniczenie liczby osób korzystających jednocześnie z przestrzeni wspólnych, zapewnienie pracownikom w razie potrzeby środków ochrony osobistej, przygotowanie pomieszczenia do czasowej izolacji osoby z objawami COVID-19 czy też ograniczenie dostępu do urządzeń aktywowanych dotykiem, księgozbiorów w wolnym dostępie i katalogów kartkowych, a jednocześnie przestrzeganie zasad dezynfekcji dłoni i powierzchni.

Studentów, pozostanie w domu ze względu na pandemię, nie zwalnia z napisania pracy dyplomowej. Zanim jednak biblioteki zostały otwarte, studenci mogli korzystać z baz źródeł z artykułami naukowymi, książkami oraz czasopismami, które w dużej części są bezpłatne. Najpopularniejsza wyszukiwarka, która jest bardzo intuicyjna i pomocna w przypadku szukania materiałów dotyczących danego tematu, to Google Scholar. Znaleziona literatura jest odpowiednio uporządkowana i nie ogranicza się do jednej dyscypliny. Kolejnymi, polecanymi, przykładami serwisów, z których studenci mogą korzystać, są: JSTOR, SAGE Publishing lub Free Full PDF. Internetowe biblioteki cyfrowe w swojej ofercie posiadają darmowe czasopisma, artykuły, książki czy też ebooki. Jedną z bibliotek, która umożliwia dostęp do cyfrowych kopii archiwalnych materiałów, kolekcji dzieł sztuki i wielu innych źródeł, założono z inicjatywy Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu.⁵ Dzięki takim sposobom studenci mieli możliwość dostępu do szerszej bazy literatury, potrzebnej do przygotowania pracy dyplomowej.

Następnym etapem, po zebraniu literatury, jest zastanowienie się nad realizacją badań. Wprowadzone w trakcie pandemii ograniczenia nie umożliwiają bezpośredniego kontaktu, ale studenci nie pozostali w tej sytuacji sami. Przeprowadzanie badań ankietowych nie stanowiło większego problemu, ponieważ studenci podejmujący się stworzenia ankiety przeważnie korzystają z platform internetowych. Ankieta przeprowadzana w sposób zdalny nie stanowi kłopotu, ponieważ stworzony arkusz wystarczy przesłać do określonej grupy badawczej. Nie każda osoba w Polsce ma dostęp do Internetu, co może spowodować ograniczenie dostępu do grupy badawczej. Jednocześnie problematyczne może być prowadzenie badań jakościowych tj. obserwacja w terenie. Inne wyzwania pojawiają się w przypadku badań laboratoryjnych. Studenci bez dostępu do profesjonalnego sprzętu, który znajduje się w murach uczelni, znaleźli się w trudnej sytuacji. Z uwagi na fakt, iż badania przeprowadza się indywidualnie, część uczelni postanowiła udostępniać laboratoria z zachowaniem wszelkich wymogów sanitarnych. W takiej sytuacji student mógł samodzielnie przeprowadzać badanie, a opiekun pracy w celu pomocy i kontroli nad badaniem, mógł towarzyszyć studentowi w sposób zdalny poprzez wideokonferencję. Dzięki temu każdy student, który zobowiązał się do przeprowadzenia badania, aby na jego podstawie napisać np. pracę inżynierską, miał możliwość swobodnego wykonania określonego zadania. Rozwój technologii uczelni pozwalała również na korzystanie z symulatorów, co ograniczało bezpośredni kontakt z drugim człowiekiem, a pozwalało na realizację badania. Sposobów na przeprowadzenie badań jest wiele, dlatego uczelnie miały dużą możliwość podjęcia decyzji w jaki sposób pomóc studentom. Dobrą praktyką wykorzystywaną przez uczelnie jest zorganizowanie dla studentów instruktażu, w jaki sposób korzystać z programów udostępnionych przez uczelnię, aby swobodnie mogli poruszać się po systemie.

Ważnym elementem tworzenia pracy są konsultacje z opiekunem. Osoba sprawująca opiekę nad dyplomantem oraz jego dziełem powinna weryfikować efekty działań oraz sprawdzić treść pracy. W trakcie pandemii kontakt bezpośredni był znacznie ograniczony. Jedyną możliwością był kontakt zdalny poprzez wideokonferencje, telefon oraz mail. Nie każdy z nauczycieli akademickim dotychczas pozwalał na taki sposób konsultacji. Jednak okres koronawirusa zobligował cała kadrę dydaktyczną do tego, aby korzystać z komunikatorów internetowych, a efekty pracy dyplomowej oraz wyników badań lub literatury otrzymywać w wersji online na wskazany adres mailowy. Sposoby kontaktu nie stanowią problemu, jednak należy się jedynie do nich przekonać i dostosować do panujących warunków. Istotne jest wsparcie w zakresie naukowym oraz motywacja ze strony opiekunów. Dlatego tak ważny jest bezpośredni i stały kontakt z dyplomantem również w formie zdalnej za pośrednictwem telefonu, maila lub wideorozmowy.

Po przejściu przez wszystkie etapy przygotowywania pracy dyplomowej oraz dopilnowaniu formalności w uczelni, pozostaje przygotowanie do obrony. Pamiętaj, aby przed egzaminem zadbać o:

W DNIU EGZAMINU:

• wyeliminuj przyczyny stresu;
• powtórz sobie prezentację;
• sprawdź łącze internetowe;
• sprawdź stan techniczny mikrofonu i kamery;
• zadbaj o otaczające Cię środowisko (np. przypomnij współlokatorom, sprzątnij pokój);
• wyłącz głos oraz wibracje telefonie;
• zjedź porządne śniadanie;

KILKA DNI PRZED:

• przygotuj prezentację (jeśli są takie wymagania);
• sprawdź stan techniczny mikrofonu i kamery;
• sprawdź łącze internetowe;
• przygotuj odpowiedni ubiór;
• poinformuj współlokatorów o terminie swojej obrony, aby wyeliminować zakłócenia;

PODSUMOWANIE

Pandemia koronawirusa spowodowała wprowadzenie szeregu obostrzeń, które przyczyniły się do zmian w funkcjonowaniu uczelni. Kształcenie zdalne stało się jedyną możliwością zdobywania efektów uczenia się przez studentów. Zmiany dotknęły również proces dyplomowania. Część uczelni wprowadziła obrony prac dyplomowych w formie zdalnej, a jednocześnie jej przygotowanie wymagało sporego wysiłku.

Kluczowym problemem w przygotowaniu do obrony pracy dyplomowej okazał się brak dostępu do infrastruktury oraz wsparcia opiekunów prac. Studenci zmagali się z różnego rodzaju ograniczeniami, tj. brak dostępu do laboratoriów, brak literatury z uwagi na zamknięte biblioteki. Pomimo ograniczeń, w większości przypadków, uczelnie starały się wyciągnąć pomocną dłoń, a opiekunowie prac dyplomowych oferowali wsparcie oraz stały kontakt.

Zdalne obrony prac dyplomowych stały się oczywistością. Ważne jest, aby uczelnie tworzyły jasne zasady przebiegu egzaminu oraz wytyczne w przypadku wszelkich niepowodzeń technicznych.

Iwona Gadomska