Wsparcie studentów w ramach kształcenia zdalnego

1. Wstęp

Marzec 2020 roku zapisze się w historii szkolnictwa wyższego jako szczególny moment. Ograniczenie funkcjonowania uczelni i przejście na kształcenie w pełni zdalne, z dnia na dzień, było wielkim wyzwaniem dla całej społeczności akademickiej. Odnalezienie się w nowej rzeczywistości wymagało pełnego zaangażowania i całkowitej reorganizacji w zakresie większości obszarów działania uczelni w Polsce.

Szkolnictwo wyższe opiera się nie tylko na umożliwianiu zdobywania wiedzy, ale również na zapewnieniu mechanizmów, które ułatwiają realizację procesu osiągania efektów uczenia się i są dostosowane do potrzeb studentów. Wraz ze zmianami dotyczącymi wprowadzenia na szeroką skalę metod i technik kształcenia na odległość, zmian wymagają także formy wsparcia studentów. Inne potrzeby i oczekiwania młodych ludzi powodują, że sposoby i charakter wsparcia powinny zostać szczegółowo przeanalizowane i odpowiednio dostosowane do studiowania w sposób, który ogranicza obecność na uczelni i wiąże się z utrzymywaniem kontaktu ze studentami praktycznie całkowicie w sposób zdalny.

2. Istota wsparcia studentów

Wsparcie studentów powinno być realizowane w różnorodnych obszarach – w zakresie uczenia się, rozwoju społecznego, naukowego czy zawodowego. Ważne, aby przybierało ono różnorodne formy, adekwatne do celów kształcenia i indywidualnych potrzeb wynikających z realizacji programu studiów. Istotne jest także, aby wsparcie miało charakter kompleksowy i było prowadzone systematycznie. Celem wsparcia jest zapewnienie studentom przez uczelnię mechanizmów, które ułatwią przejście przez cały proces kształcenia.

Kluczową kwestią jest przyjęcie takich form wsparcia, aby obejmowały one różne grupy studentów i tym samym zwiększały dostęp do procesu kształcenia zróżnicowanym grupom społecznym. Należy mieć na uwadze, że sposoby wsparcia muszą być dopasowane, m.in. do studentów studiów stacjonarnych i niestacjonarnych, osób z niepełnosprawnościami, pracujących i niepracujących zawodowo, wychowujących dzieci czy studentów zagranicznych.

Uczelnia to miejsce kształtowania osobowości, nauki życia w społeczeństwie, formowania wartości, którymi młodzi ludzie kierują się w dorosłym życiu. Studia to dla bardzo wielu osób moment na to, aby rozwijać swoje pasje i zainteresowania, a także szukać nowych możliwości rozwoju i poznawać siebie. Stąd tak ważnym jest, aby zapewnić studentom odpowiednie warunki nie tylko do nauki, ale i przejścia przez proces realizacji kształcenia z niezbędnym wsparciem, które ma bezpośredni wpływ na komfort studiowania oraz zapewnienie dogodnego środowiska do rozwoju.

Sprawdzanie czy stosowane rozwiązania odpowiadają potrzebom studentów jest nieodłącznym elementem systemu wsparcia. Prowadzenie ewaluacji pozwala diagnozować obszary, które wymagają większej uwagi lub wprowadzenia zmian i ma wpływ na systematyczne zwiększanie skuteczności całego systemu.

3. Różnorodne możliwości wsparcia studentów

Wsparcie studentów realizowane jest przez uczelnie w różnorodny sposób. Warto przeanalizować jego kluczowe obszary, wspomagające osiąganie efektów uczenia się oraz mające wpływ na komfort studiowania.

Niewątpliwie podstawowym elementem wsparcia jest kadra akademicka, mająca udział w procesie kształcenia studentów. Mowa zarówno o nauczycielach akademickich, jak i o kadrze administracyjnej, która jest odpowiedzialna za pomoc w rozwiązywaniu spraw studenckich. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na możliwość kontaktu studentów z prowadzącymi zajęcia, ich zaangażowanie w przekazywanie wiedzy oraz dostępność dla studentów. Można zatem wyróżnić takie elementy jak prowadzenie zajęć w sposób umożliwiający osiąganie efektów uczenia się, zapewnienie udziału w konsultacjach poza zajęciami oraz dostępu do materiałów dydaktycznych. Stosunek nauczycieli akademickich do studentów oraz ich dostępność jest bardzo często elementem ocenianym w ankietach studenckich, co pokazuje jak istotnym aspektem rozwoju studentów jest właśnie odpowiednie wsparcie prowadzących, którzy odgrywają kluczową rolę w procesie uczenia się. W przypadku kadry administracyjnej, ważne jest zapewnienie odpowiedniego wsparcia w zakresie obsługi spraw studenckich poprzez wyznaczanie określonych jednostek zajmujących się tą kwestią. Na uczelniach funkcjonują np. działy spraw studenckich, dziekanaty czy biura obsługi studentów. Należy mieć na uwadze, aby ich działanie było dostosowane do potrzeb studentów poprzez odpowiednie godziny otwarcia, kompetencje pracowników, różnorodne możliwości sprawnego kontaktu.

Kolejnym ważnym aspektem jest wsparcie materialne. Jego dostępność jest dla wielu młodych ludzi elementem determinującym to, czy będą w stanie studiować. Różne rodzaje świadczeń, takich jak stypendium socjalne, stypendium dla osób z niepełnosprawnością czy zapomogi muszą być dostępne na wszystkich uczelniach. Istotne w kontekście wsparcia jest także dostęp do informacji o tych świadczeniach oraz stosowane procedury w zakresie ich przyznawania. Dużą uwagę należy zwrócić na przejrzystość określonych zasad oraz sprawność systemu pomocy materialnej. Wsparcie materialne wiąże się również z motywowaniem studentów do osiągania wysokich wyników w nauce, np. poprzez stypendium rektora dla najlepszych studentów czy stypendium ministra. Oprócz tych elementów, zapewnionych systemowo, motywowanie studentów powinno uwzględniać inne sposoby, np. zachęcanie do udziału w konkursach, występowania o granty etc. Istotne jest to, żeby uczelnie stwarzały i wskazywały możliwości, z których studenci mogą korzystać.

Aby wspomagać rozwój studentów, uczelnie stosują mechanizmy wspierające jednostki wybitne. To zadanie wiąże się z umożliwianiem indywidualizacji ścieżki kształcenia. Przykładem jest możliwość realizacji indywidualnego programu studiów, który pozwala wyróżniającym się studentom modyfikować program studiów na swoim kierunku w taki sposób, aby mogli dopasować treści i formy kształcenia do swojej ścieżki rozwoju. Bardzo często taki student otrzymuje opiekuna naukowego, który dodatkowo wspiera i sprawuje pieczę nad jego rozwojem naukowym.

Uczelnie są miejscem, gdzie młodzi ludzie nie tylko zdobywają wykształcenie, ale również są przygotowywani do wejścia na rynek pracy. Jest wiele sposobów wsparcia, które znacznie ułatwiają studentom ten proces. Kluczowa w tym zakresie jest współpraca uczelni z otoczeniem społeczno-gospodarczym i stosowanie rozwiązań, pozwalających poznać rynek pracy podczas edukacji. Dobrym przykładem jest realizacja projektów we współpracy z firmami, dzięki czemu studenci jeszcze w procesie kształcenia mogą poznać działanie przedsiębiorstw, a także zdobyć kontakty, które mogą skutkować późniejszym zatrudnieniem. Innymi rozwiązaniami są np. wizyty studyjne w przedsiębiorstwach, udział osób mających doświadczenie zawodowe w prowadzeniu zajęć, programy stażowe dla studentów czy współpraca z firmami w zakresie dodatkowych stypendiów dla studentów. Warto także wspomnieć o wydarzeniach takich jak np. targi pracy, podczas których studenci mają możliwość zapoznania się z ofertami rynku pracy. Wsparcie tego rodzaju często realizowanie jest na uczelniach przez specjalnie wyznaczone do tego jednostki, np. biura karier, które pomagają także studentom w zdobywaniu dodatkowych kompetencji cennych na rynku pracy, poprzez organizację kursów i szkoleń.

W zakres wsparcia oferowanego przez uczelnie wchodzą także elementy związane z umożliwianiem rozwoju pozanaukowego. Dodatkowe aktywności pozwalają studentom doskonalić swoje umiejętności, rozwijać pasje i zainteresowania czy zdobywać kolejne kompetencje istotne w życiu zawodowym. Rolą uczelni jest zapewnić przestrzeń do różnorodnych form aktywności – np. organizacyjnych, sportowych, artystycznych czy w zakresie przedsiębiorczości. Wiąże się to z umożliwianiem i wspieraniem działania organizacji studenckich, kół naukowych i samorządu studenckiego. Wsparcie to przejawia się w różnorodny sposób – przez zapewnianie infrastruktury, wsparcia merytorycznego czy wsparcia finansowego. Należy również zwrócić uwagę na informowanie studentów o takiego rodzaju możliwościach oraz zachęcanie do korzystania z nich.

W procesie kształcenia uczestniczą różne grupy studentów. Ważne jest, aby dla każdego uczelnia była miejscem, w którym czuje się bezpiecznie i bez wątpienia jest to aspekt wymagający szczególnej uwagi. Wparcie w tym zakresie obejmuje wiele elementów – działania informacyjne i edukacyjne, przeciwdziałanie wszelkim formom dyskryminacji, określenie zasad postępowania i reagowania w przypadku sytuacji naruszenia bezpieczeństwa, a także możliwości otrzymania pomocy. Coraz więcej uczelni w Polsce, aby zapewnić odpowiednie wsparcie w zakresie bezpieczeństwa, formuje jednostki lub funkcje, zajmujące się tym obszarem, dzięki czemu studenci mają wskazane osoby, do których mogą zwrócić się z tego rodzaju problemami. Ważny jest element informowania o takich formach wsparcia, ponieważ są to zazwyczaj bardzo trudne sytuacje, wymagające szczególnej uwagi. Jednocześnie zwrócenie się o pomoc bywa w takich przypadkach kłopotliwe, więc podstawą jest zbudowanie poczucia wśród studentów, że rzeczywiście otrzyma się odpowiednie wsparcie.

W ramach możliwości wsparcia studentów, należy wymienić sposoby zgłaszania wszelkiego rodzaju wniosków oraz problemów, które pojawiają się podczas procesu kształcenia. Studenci muszą wiedzieć, do kogo mogą się zwrócić o pomoc oraz gdzie mogą przekazywać swoje uwagi. Jest to obszar, który dotyka całego systemu wsparcia – żeby działało ono w odpowiedni sposób, uczelnie muszą być otwarte na potrzeby i oczekiwania studentów oraz na nie odpowiadać.

4. Dobre praktyki w zakresie wsparcia zdalnego

Poniżej przedstawiono elementy wymagające zwrócenia uwagi uczelni oraz rozwiązania w zakresie różnych obszarów wsparcia studentów w okresie realizacji procesu kształcenia na odległość, stosowane przez uczelnie w Polsce w semestrze zimowym roku akademickiego 2019/2020.

Na samym początku należy wspomnieć o kluczowym elemencie zapewnienia odpowiedniego wsparcia studentom w czasie kształcenia na odległość – sposobach komunikacji. Na początku pandemii, w marcu 2020 r., i ograniczeniu funkcjonowania uczelni mieliśmy do czynienia z bardzo dużym chaosem informacyjnym. Komunikaty docierały do zainteresowanych z różnych źródeł, a konieczność bardzo szybkiego podejmowania decyzji, dotyczących organizacji kształcenia zdalnego, miała duży wpływ na rozprzestrzeniającą się dezinformację. Aby temu zapobiec, należy wypracować odpowiedni schemat komunikacji i przekazywać informacje przy pomocy źródeł, które są dla odbiorców wiarygodne. W badaniu ankietowym dotyczącym kształcenia zdalnego przeprowadzonym przez Parlament Studentów Rzeczypospolitej Polskiej, na pytanie dotyczące miejsca szukania wiarygodnych informacji nt. aktualnych zmian w funkcjonowaniu uczelni i prowadzeniu zajęć, najwięcej studentów wskazało strony internetowe uczelni/wydziału. Drugim najliczniej wskazanym kanałem są wiadomości mailowe od uczelni. Warto więc przekazywać komunikaty przy wykorzystaniu tych narzędzi, ponieważ zdecydowanie są one uznawane przez studentów jako wiarygodne oraz często używane.

Zmiana sposobu prowadzenia zajęć na metody i narzędzia kształcenia na odległość, zwłaszcza w szybkim tempie, w jakim miało to miejsce na początku pandemii, wiązała się z pojawieniem się wielu problemów. Niezbędne do ich rozwiązywania jest zbieranie informacji, aby móc je w ogóle zidentyfikować. Trzeba także zaznaczyć, że uczelnie w większości nie mają dużego doświadczenia w kształceniu zdalnym, więc tym bardziej jego ocena jest istotna dla systemu zapewniania jakości kształcenia. Dobrą praktyką, stosowaną w trakcie semestru zimowego roku akademickiego 2019/2020 było tworzenie ankiet środsemestralnych, dotyczących oceny zajęć zdalnych oraz dających możliwość zgłaszania problemów na bieżąco. Dużą rolę w zbieraniu informacji odegrały samorządy studenckie, które, chcąc wspierać studentów, we własnym zakresie przygotowywały ankiety, a następnie zebranie wnioski przekazywały władzom uczelni. Warto w tym miejscu wspomnieć o dostosowaniu ankietyzacji prowadzonej przez uczelnie, najczęściej po zakończeniu semestru, do realiów kształcenia na odległość. W przypadku braku aktualizacji pytań, bywają one zupełnie nieadekwatne do realiów.

Wśród aspektów wymagających poświęcenia szczególnej uwagi, znajduje się infrastruktura informatyczna i wszelkiego rodzaju narzędzia, wykorzystywane do prowadzenia zajęć na odległość. Narzędzia te, w większości, nie były wykorzystywane na tak dużą skalę, a z pewnością ich znajomość nie była niezbędna do studiowania. Co za tym idzie, studenci nie mieli wiedzy w zakresie posługiwania się nimi. Wśród niezbędnych działań mających na celu przygotowanie do udziału w zajęciach z wykorzystaniem infrastruktury informatycznej, należy wymienić przede wszystkim organizację szkoleń, udostępnianie kursów, przygotowanie ogólnodostępnych instrukcji czy poradników, dzięki którym można zdobyć odpowiednią wiedzę, umożliwiającą sprawne korzystanie z platform. Warto także wspomnieć, że część uczelni przed okresem pandemii nie miała dostępu do platform umożliwiających bezpośrednią komunikację na odległość. W takich przypadkach prowadzący musieli korzystać z ogólnodostępnych narzędzi, co często skutkowało używaniem wielu różnych platform komunikacyjnych. Miało to negatywny wpływ na proces kształcenia, powodowało chaos wśród studentów – wymagało instalowania różnych aplikacji i ciągłego przełączania się na różne konta, a także skutkowało otrzymywaniem materiałów dydaktycznych różnymi kanałami. Dla zwiększenia efektywności zajęć zdalnych rekomendowane jest jak największe ujednolicenie wykorzystywanych narzędzi i dobrą praktyką jest określenie przez władze uczelni konkretnych platform, które prowadzący mogą stosować w celu prowadzenia zajęć zdalnych.

Pozostając w temacie aspektów technicznych, kształcenie zdalne wymaga zarówno od studentów jak i pracowników, posiadania odpowiedniego wyposażenia – komputera, słuchawek, mikrofonu czy kamery. Niestety, nie wszystkie osoby uczestniczące w procesie kształcenia mają dostęp do takiego sprzętu. Przykładowym rozwiązaniem, w dobie prowadzenia zajęć na odległość, jest udostępnienie stanowisk do pracy przy wykorzystaniu infrastruktury uczelni oraz uwzględniając wymogi sanitarne. Szczególnie istotne jest to także w kontekście weryfikacji efektów uczenia się – podczas egzaminów ustnych czy kolokwiów studenci, mający niewystraczająco dobry sprzęt, w przypadku problemów technicznych, tracili terminy zaliczenia. Kolejnym sposobem na rozwiązanie takich problemów jest także umożliwienie potrzebującym osobom wypożyczenia niezbędnego wyposażenia z uczelni.

Nowych rozwiązań w czasie kształcenia na odległość wymaga także wsparcie administracyjne. W trybie stacjonarnym studenci załatwiają większość spraw bezpośrednio w dziekanatach czy działach spraw studenta, a wszelkiego rodzaju dokumentacja, np. podania, zazwyczaj wymagana była w formie papierowej. W okresie ograniczenia funkcjonowania uczelni, bezpośredni kontakt został zminimalizowany. Nawet, jeśli takie miejsca w jakimś zakresie pozostały otwarte, należy mieć na uwadze, że duża część studentów nie jest fizycznie w mieście, w którym znajduje się uczelnia. Aby umożliwić studentom obsługę administracyjną, należy wskazać ścieżkę z wykorzystaniem trybu elektronicznego, np. wysyłanie skanów dokumentów poprzez skrzynkę mailową lub rekomendowanie używania podpisu elektronicznego przy wykorzystaniu profilu zaufanego.

Bardzo istotną kwestią w świetle pandemii było zapewnienie studentom wsparcia materialnego. Sytuacja w kraju spowodowała, że duża część osób straciła dotychczasową pracę podczas lockdownu, gdy wiele miejsc pracy zmuszone było do zamknięcia lub wstrzymania działalności. Dotknęło to także studentów, którzy tracili swoje źródła utrzymania. Dzięki przepisom wprowadzonym przez tzw. tarczę antykryzysową, studenci mogli liczyć na dodatkowe wsparcie materialne. Istotną zmianą, która została wprowadzona, była zmiana warunków przyznawania przez uczelnie zapomóg dla studentów. Przede wszystkim ustawa zniosła ograniczenie dotyczące możliwości otrzymania maksymalnie dwóch zapomóg w ciągu jednego roku akademickiego oraz świadczenie to mogło być przyznane z powodu pogorszenia sytuacji materialnej, spowodowanego pandemią. Dzięki temu studenci, którzy wykorzystali już limit dwóch zapomóg, a znaleźli się w trudnej sytuacji, mogli z powodzeniem ubiegać się o przyznanie tego świadczenia kolejny raz. Zawieszono także obowiązywanie przepisów Kodeksu Postępowania Administracyjnego w przypadku wnioskowania o zapomogi, co skutkowało m.in. dowolnością formy składania wniosków – uczelnie mogły przyjmować wnioski np. w formie skanów. Kolejnym rozwiązaniem wynikającym z „tarczy” w zakresie wsparcia materialnego było zawieszenie przepisu dotyczącego ograniczenia prawa do świadczeń pomocy materialnej z powodu długości odbywania studiów. Stypendium socjalne, stypendium dla osób niepełnosprawnych oraz zapomogi w drugim semestrze roku akademickiego 2019/2020 mogły otrzymać osoby, które studiowały więcej niż 6 lat.

Tarcza antykryzysowa wprowadziła także autonomię uczelni w zakresie ustalenia formy i sposobu składania wniosków o świadczenia pomocy materialnej. Uczelnie mogły przyjmować wnioski w formie elektronicznej i to od nich zależało, czy będą wymagać od studentów dostarczenia dodatkowo formy papierowej. Część uczelni w tym przypadku stosowała podpisu elektronicznego z wykorzystaniem profilu zaufanego i systemu ePUAP, co jest rozwiązaniem korzystnym dla studentów. Przedstawione wyżej rozwiązania wskazują, że możliwości wsparcia materialnego w dobie pandemii było wiele. W tym miejscu należy jednak powołać się na wspomnianą wcześniej ankietę dotyczącą kształcenia zdalnego, z której wynika, że ponad połowa badanych nie była informowana o zmianach w przepisach dotyczących pomocy materialnej, co kolejny raz pokazuje, jak ważną kwestią jest komunikacja i odpowiedni przekaz wprowadzanych rozwiązań.

W zakres wsparcia materialnego studentów wchodzi także kwestia opłat za studia. Dobrą praktyką, stosowaną przez uczelnie, było umożliwienie studentom w większej skali rozłożenia opłat na raty oraz, przede wszystkim, odroczenia opłat na czas zawieszenia funkcjonowania uczelni. Dotyczyło to nie tylko opłat za powtarzanie zajęć, ale także innych pobieranych przez uczelnie, np. za studia niestacjonarne. Dodatkowo, korzystając z biblioteki uczelnianej, w momencie nieoddania książek w terminie, często konsekwencją są kary finansowe – i w tym przypadku uczelnie stosowały takie rozwiązania jak zawieszenie terminu oddania książek czy zawieszenie naliczania się dodatkowych opłat. Niektóre ośrodki akademickie realizowały również zmianę wysokości czesnego za odbywanie studiów niestacjonarnych – ze względu na to, że zajęcia nie odbywały się w takiej formie, w jakiej zakładał program studiów, opłaty były obniżane.

Obszarem wymagającym szczególnej uwagi i wdrożenia dodatkowych rozwiązań w czasie nauki zdalnej jest bez wątpienia realizacja praktyk przez studentów. Sytuacja związana z pandemią uniemożliwia realizację praktyk części studentów. Zorganizowanie wsparcia w tym zakresie jest konieczne. Należy także zaznaczyć, że rekomendacje Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego pozwalały na zaliczenie praktyk w przypadku osiągnięcia już założonych efektów uczenia się, przy mniejszej liczbie godzin bądź organizację praktyk w sposób alternatywny. W ankiecie dotyczącej kształcenia zdalnego, zrealizowanej przez Parlament Studentów RP, niemal co czwarty student wskazał, że uczelnia, na której studiuje, nie oferowała wsparcia w zakresie realizacji praktyk. Sytuacja ta zdecydowanie wymaga poprawy – na uczelniach spoczywa obowiązek zapewnienia studentom możliwości realizacji programu studiów, a więc i praktyk. Wśród rozwiązań, które w można zastosować, warto wymienić następujące propozycje: umożliwienie realizacji praktyk w kolejnym semestrze, realizacja praktyk zdalnie, alternatywne formy realizowane na uczelni – zajęcia praktyczne lub projekty nadzorowane przez nauczycieli akademickich, możliwość zmiany miejsca praktyk, częściowego zwolnienia z praktyk na podstawie wolontariatu. Wiele uczelni prowadzi własne bazy miejsc, w których studenci mogą realizować z powodzeniem praktyki. Możliwości jest wiele, warto zatem podjąć się wdrażania tego rodzaju rozwiązań.

Szczególnego wsparcia w okresie pandemii wymaga grupa studentów, którzy kończą swoją edukację i są w trakcie procesu dyplomowania. Zawieszenie funkcjonowania uczelni spowodowało, że osoby realizujące badania do prac dyplomowych przy wykorzystaniu infrastruktury uczelni, musiały je przerwać, a proces realizacji procesu dyplomowania się wydłużył. Dotyczy to także prac badawczych z udziałem badanych, np. badań społecznych, przy których dostęp do grupy docelowej badań mógł zostać częściowo ograniczony. W związku z tym, niektóre założone wcześniej tematy prac nie mogły zostać zrealizowane. Problematycznym był także ograniczony dostęp do niezbędnej literatury. Dzięki temu, że w czerwcu 2020 roku, Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego umożliwił częściowy powrót studentów na uczelnie, dyplomanci mogli wrócić do badań i dokończyć realizację prac. Warto jednak w perspektywie obecnej sytuacji wypracować rozwiązania, które np. umożliwią studentom zmianę tematu i formy pracy dyplomowej z praktycznej na teoretyczną, co pozwoli realizować ją bez konieczności obecności w budynkach uczelni. Należy również wspomnieć o kontakcie z opiekunami naukowymi prac, którzy powinni być dostępni dla dyplomantów. Stąd koniecznym jest zapewnienie konsultacji w formie zdalnej. Zawieszenie funkcjonowania uczelni wpłynęło nie tylko na problemy z realizacją prac dyplomowych, ale również na odbywanie się egzaminów dyplomowych, które na niektórych uczelniach zostały wstrzymane. Przykładnym rozwiązaniem jest umożliwienie ich przebiegu przy wykorzystaniu narzędzi zdalnych. Warto zaznaczyć, że należy określić szczegółowe zasady przeprowadzania obrony na odległość.

Studenci, w trakcie nauki przy wykorzystaniu narzędzi i technik kształcenia na odległość muszą mieć zapewniony dostęp do materiałów dydaktycznych w formie elektronicznej. Poza materiałami udostępnianymi przez prowadzących, bardzo ważnym elementem są biblioteki uczelniane. W okresie ograniczenia funkcjonowania uczelni należy zwrócić uwagę na funkcjonowanie tych jednostek. Aby umożliwić studentom korzystanie ze zbiorów, także stacjonarnie, warto dostosować działanie bibliotek do obowiązujących wymogów sanitarnych tak, aby studenci mieli do nich dostęp. Ważnym aspektem jest także poszerzanie zbiorów elektronicznych, wykupienie większej liczby baz z dostępem dla studentów, zadbanie o platformy do wypożyczania zbiorów online. Część bibliotek uczelnianych stosowała również praktykę udostępniania, na prośbę studentów, poszczególnych stron zbiorów literaturowych w formie skanu, które trafiały do konkretnych osób. Warto tę praktykę rozszerzyć i takie zbiory w formie elektronicznej udostępniać w ogólnodostępnej bazie, aby ograniczyć skanowanie tych samych pozycji wielokrotnie.

Odnalezienie się w nowej rzeczywistości wywołanej pandemią, która wiązała się z pracą zdalną, ograniczeniem bezpośredniego kontaktu z ludźmi, spędzaniem znacznej ilości czasu przed ekranami komputerów ma ogromny wpływ na zdrowie psychiczne. Świadomość, jak ważnym elementem jest wsparcie psychologiczne sukcesywnie wzrasta w społeczeństwie, co jest bardzo pozytywną tendencją. Coraz więcej uczelni zwraca uwagę na zapewnienie społeczności akademickiej nieodpłatnego dostępu do pomocy psychologicznej. Jest to szczególnie istotne w momencie pandemii, która często wywoływała negatywne skutki w zakresie zdrowia psychicznego. Punkty wsparcia psychologicznego mogą funkcjonować także w sposób zdalny – część uczelni dokonała reorganizacji pracy w tym zakresie i specjaliści byli dostępni dla studentów także przy pomocy narzędzi zdalnych. Warto także wspomnieć o projekcie Parlamentu Studentów Rzeczypospolitej Polskiej, realizowanym we współpracy z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego „Strefa Komfortu PSRP”, który ma na celu zwiększenie świadomości o wsparciu psychologicznym oraz zapewnieniu realnej pomocy w sposób zdalny. W ramach projektu odbywały się szkolenia z zakresu zdrowia psychicznego, powstała baza artykułów dotyczących tej tematyki oraz zarówno studenci jak i pracownicy uczelni mogą skorzystać z bezpłatnej konsultacji psychologicznej.

5. Wnioski i rekomendacje

System wsparcia studentów na uczelniach jest bardzo ważnym elementem procesu kształcenia. Zmiana formy nauczania ze stacjonarnej na zdalną, wiąże się z koniecznością przeanalizowania tego systemu, zwrócenia uwagi na zupełnie inne elementy i dostosowania charakteru wsparcia do odmiennych potrzeb i oczekiwań studentów.

Różnorodne metody wsparcia stosowane przez uczelnie w Polsce, pozwalają zbudować ogląd na istnienie wielu możliwości, które warto wdrażać. Wśród nich można znaleźć szeroki wachlarz rozwiązań, będących z perspektywy studentów niezbędnymi do pełnej realizacji procesu kształcenia, a dla uczelni możliwych do zastosowania przy niewielkim nakładzie pracy. Każde z nich jednak wymagania odpowiedniego zaplanowania i zaangażowania ze strony kadry akademickiej. Rzeczywistość, w której przyszło nam funkcjonować, wymaga wypracowania mechanizmów, pozwalających na zapewnienie jak największego komfortu wszystkich grup tworzących społeczność akademicką oraz mających wpływ na rozwój szkolnictwa wyższego.

W celu podsumowania najważniejszych aspektów wsparcia w zakresie kształcenia zdalnego, poniżej przedstawiono rekomendacje dla uczelni:

• przeprowadzenie analizy potrzeb i oczekiwań studentów w celu dostosowania form wsparcia w okresie kształcenia zdalnego;
• dbałość o skuteczną komunikację i zapewnianie wiarygodnego dostępu do informacji;
• prowadzenie ewaluacji kształcenia na odległość oraz systemu wsparcia zdalnego;
• ujednolicenie narzędzi wykorzystywanych do realizacji zajęć zdalnych;
• przygotowanie studentów do korzystania z infrastruktury informatycznej stosowanej do kształcenia na odległość (np. organizacja szkoleń, zapewnienie dostępu do instrukcji);
• wsparcie w zakresie dostępu do wyposażenia technicznego (np. poprzez zapewnienie stanowisk do pracy przy wykorzystaniu infrastruktury informatycznej, umożliwienie wypożyczenia sprzętu z uczelni);
• umożliwienie obsługi administracyjnej i rozwiązywania spraw studenckich z wykorzystaniem narzędzi komunikacji elektronicznej;
• dostosowanie systemu pomocy materialnej dla studentów do form komunikacji elektronicznej;
• stosowanie alternatywnych możliwości realizacji praktyk studenckich;
• wdrażanie rozwiązań zapewniających wsparcie w zakresie realizacji prac dyplomowych oraz możliwości przystępowania do egzaminów dyplomowych na odległość;
• organizacja pracy bibliotek uczelnianych w celu zapewnienia studentom dostępu do jej zasobów, rozszerzenie zasobów elektronicznych;
• zwrócenie szczególnej uwagi na powszechny dostęp do wsparcia psychologicznego, także w formie na odległość.

Paula Leśniewska