Organizacja procesu kształcenia zdalnego z perspektywy studenckiej

Kształtowanie umiejętności i kompetencji społecznych, czy zdobywanie wiedzy, nie jest możliwe bez odpowiednio zorganizowanego procesu kształcenia. Powinien on charakteryzować się nie tylko odpowiednim zapleczem technicznym, ale również odpowiadać na potrzeby studentów oraz oczekiwania otoczenia społeczno-gospodarczego.

Proces wdrożenia kształcenia zdalnego, wywołany przez stan epidemiologiczny SARS-CoV-2, zmusił uczelnie do wprowadzenia zajęć dydaktycznych w trybie zdalnym. Jak zatem zorganizować ten proces, by odpowiadał on nie tylko standardom zapewniania jakości kształcenia, lecz również był dopasowany do oczekiwań studentów i specyfiki danego kierunku studiów? To trudne pytania, jednakże istnieją mechanizmy, które stanowią trzon efektywnego kształcenia, pozwalającego na realizowanie treści programowych z zachowaniem odpowiedniego poziomu dydaktycznego.

Kształcenie zdalne jako metoda transferu wiedzy, umiejętności oraz kompetencji

W perspektywie uczelni kształcenie zdalne charakteryzuje się brakiem bezpośredniego kontaktu nauczycieli akademickich ze studentami, a sam mechanizm działania tego typu kształcenia opiera się na transferze wiedzy, umiejętności oraz kompetencji za pomocą specjalnych platform internetowych, odpowiednio dostosowanych materiałów dydaktycznych oraz komunikatorów internetowych, będących nieodzownym elementem utrzymywania wzajemnych relacji w procesie kształcenia.

Kształcenie na odległość może przybrać różne formy czasowe, tj. kształcenie w czasie rzeczywistym lub z przesunięciem czasowym. Formą realizowania treści kształcenia w czasie rzeczywistym może być kontakt nauczyciela akademickiego z grupą studentów za pomocą takich platform jak Microsoft Teams, Google Meet, ZOOM lub innego dostosowanego do tego narzędzia. Do formy kształcenia z przesunięciem czasowym należy zaliczyć najpopularniejszą formę kształcenia na odległość, jaką jest e-learning.

Analizując ten podział nieco szerzej, kształcenie na odległość mogłoby również przybrać formę kształcenia hybrydowego “blended learning”, tj. połączenia kształcenia zdalnego z bezpośrednim kontaktem z nauczycielem akademickim.

Zważając na różnorodność strategii przyjmowanych przez uczelnie w odniesieniu do kształceniu zdalnego, deliberacje na ten temat, oparte w głównej mierze na perspektywie studenckiej oraz źródłach opracowanych przez kluczowe instytucje zajmujące się zagadnieniami związanymi z jakością kształcenia, pozwolą jednocześnie na przedstawienie najczęstszych problemów, które mogą zostać rozwiązane na podstawie nasze rekomendacje.

Stworzenie efektywnego systemu kształcenia powinno mieć podstawy w wielopłaszczyznowej dyskusji przedstawicieli środowiska akademickiego, do którego, oprócz nauczycieli, powinniśmy zaliczyć przede wszystkim studentów, traktowanych w tym przypadku jako beneficjentów procesu nauczania. To właśnie wymiana oczekiwań, rozwiązań oraz wypracowanie kompromisu pozwala na dostosowanie całego planu zajęć do wzajemnych potrzeb, oraz specyfiki danego programu studiów.

Biorąc pod uwagę uwarunkowania semestru letniego roku akademickiego 2019/2020, podejmowanie prób jednoznacznej oceny przygotowania uczelni do prowadzenia kształcenia zdalnego może w tym przypadku nie zdać egzaminu, jednakże istnieją kwestie, które powinny zostać wypracowane przez większość uczelni przed pojawieniem się kryzysu, jakim w tym przypadku jest obecnie trwający stan epidemiczny SARS-CoV-2.

Przejście z kształcenia „tradycyjnego” na kształcenie zdalne było na tyle niespodziewane, że transfer całego mechanizmu kształcenia zmusza nauczycieli akademickich do nieustannej pracy nad kompetencjami cyfrowymi, do detekcji błędów metodycznych, czy rozwiązywania problemów z brakami sprzętowymi, mającymi wpływ na zaburzenie procesu studiowania. To zarazem moment, gdy wzajemna mobilizacja oraz zaangażowanie wielu nauczycieli akademickich wpłynęło na satysfakcję, oraz realizację zakładanych treści kształcenia i tym samym, pobudziło studentów do pracy zmierzającej do uzyskania efektów uczenia się. Oprócz tego entuzjastycznego obrazu kształcenia, polska dydaktyka zmierzyła się również z wieloma negatywnymi skutkami zmiany, które poddane analizie oraz niezwłocznym działaniom mogą wpłynąć na lepszą percepcję kształcenia zdalnego przez studentów oraz nauczycieli akademickich w przyszłości.

W tym miejscu rozważania zostaną podzielone na kilka segmentów, które oprócz obserwacji ogólnych, będą zawierały w sobie kluczowe wnioski dla poszczególnych typów uczelni oraz grup studentów.

a) Posiadanie odpowiedniego oprogramowania wspierającego kształcenie zdalne

Nagła konieczność przeniesienia kształcenia do internetu zmusiła wiele uczelni do znalezienia skutecznych rozwiązań, których wdrożenie nie wpłynęłoby na jakość zajęć dydaktycznych. Niestety, brak tradycji związanych z kształceniem zdalnym na wielu uczelniach w Polsce, wpłynął na zaburzenie tego procesu, co znalazło również odzwierciedlenie w nieefektywnym transferze wiedzy, kompetencji oraz umiejętności przez nauczycieli akademickich.

Każda z uczelni powinna dokonać kompleksowego przeglądu wykorzystywanych przez siebie platform, celem analizy jakości publikowanych tam materiałów dydaktycznych oraz możliwości technicznych pracy ze studentami. Należy zaznaczyć, że uczelnie nie powinny również wykorzystywać zbyt wielu platform do prowadzenia kształcenia zdalnego, gdy nie jest to konieczne. W związku z tym uczelnie powinny dokonać przeglądu wymagań związanych z prowadzeniem poszczególnych zajęć dydaktycznych tak, by wyznaczyć jak najbardziej kompatybilne oraz uniwersalne narzędzia dla studentów oraz nauczycieli akademickich.

W przypadku braku dostępu do takich platform uczelnia powinna podjąć natychmiastowe kroki zmierzające do zakupienia takiego oprogramowania, nawet jeśli decyduje się ona na częściowe wprowadzenie kształcenia zdalnego. W tym momencie uczelnia powinna przeanalizować możliwości techniczne platform, a w przypadku potencjalnych problemów z jej obsługą, stworzyć przejrzyste instrukcje.

b) Kompetencje cyfrowe oraz wspomaganie walki z wykluczeniem informatycznym

Podstawowym elementem efektywnego kształcenia zdalnego jest odpowiednie podejście do kompetencji cyfrowych studentów, nauczycieli akademickich oraz pracowników administracyjnych związanych z daną jednostką uczelni. Doświadczenia ubiegłego roku akademickiego potwierdziły, że wielu studentów, jak i pracowników zderzyło się z wykluczeniem cyfrowym lub brakiem umiejętności związanych z prowadzeniem i braniem udziału w procesie kształcenia zdalnego. Uczelnie powinny zatem dokonać dogłębnej analizy problemu wśród wcześniej wymienionych grup, celem zbadania skali problemu oraz podjęcia działań zmierzających do organizacji potrzebnych szkoleń metodycznych z tego zakresu. Do takich rozwiązań można zaliczyć niezbędne kursy oraz webinaria na temat narzędzi informatycznych w procesie kształcenia, które powinny być realizowane cyklicznie, gdyż rozwijają one potencjał poszczególnych grup środowiska akademickiego.

Uczelnie mogłyby również wspierać studentów o wyraźnym wykluczeniu sprzętowym, poprzez stworzenie programów ułatwiających proces zakupu urządzeń wspierających proces uczenia się lub poprzez zmianę kategorii w zakresie zapomóg przyznawanych na uczelni, które mogłyby oferować studentom środki finansowe na pokrycie tego typu kosztów.

c) Przygotowanie odpowiednich materiałów dydaktycznych dostosowanych do potrzeb różnych grup studentów

Jednym z istotnych elementów kształcenia jest przygotowanie lub selekcja jakościowych materiałów dydaktycznych, wspierających proces uczenia się. Materiały te powinny być aktualne, funkcjonalne oraz dostosowane do różnych grup studentów, ze szczególnym naciskiem na potrzeby studentów z niepełnosprawnościami (w tej kwestii istotnym elementem jest również współpraca nauczyciela akademickiego z działem uczelni zajmującym się wsparciem studentów z niepełnosprawnościami). Stanowczo sprzeciwiamy się przerzucaniu odpowiedzialności za proces kształcenia tylko na studentów, dlatego też organizacja procesu kształcenia nie powinna bazować na transferze materiałów dydaktycznych do studentów, które nie zostały omówione z nauczycielem akademickim w trakcie zajęć dydaktycznych.

Skupiając się na różnorodnych metodach kształcenia zdalnego, w przypadku e-learningu, materiały powinny być angażujące, zrozumiałe, a metody ewaluacji wiedzy, umiejętności i kompetencji sprawiedliwe, dostosowane odpowiednio do wymagań danych zajęć dydaktycznych, które powinny zostać przedstawione studentom w trakcie pierwszych zajęć dydaktycznych w semestrze zgodnie z obowiązującą ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.

Podobną rekomendację należy wyartykułować w odniesieniu do kształcenia synchronicznego. Nauczyciel akademicki powinien posiadać możliwość udostępniania przygotowanych przez siebie materiałów za pomocą platform lub narzędzi wspierających ten model kształcenia.

W tym miejscu należy również zaznaczyć, że uczelnia powinna wspierać nauczycieli akademickich w procesie tworzenia materiałów dydaktycznych oraz oferować im niezbędne wsparcie metodyczne i monitorować ich jakość.

d) Wdrożenie modelu hybrydowego w przypadku kierunków o dostrzegalnym upraktycznieniu procesu kształcenia

Każda z uczelni, organizując proces kształcenia, powinna mieć na względzie różnorodność realizowanych programów studiów, a co się z tym wiąże, specyficznych potrzeb oraz wymagań studentów względem realizowanych treści kształcenia. Zważając na ową różnorodność, nie powinno zatem dziwić, że istnieje szereg kierunków studiów, które powinny posiadać możliwość realizacji zajęć wymagających bezpośredniego kontaktu z nauczycielem akademickich (takich jak zajęcia o nacechowaniu praktycznym, ćwiczenia, konwersatoria, lektoraty, zajęcia laboratoryjne, kliniczne, seminaryjne) i tym samym wykorzystać możliwości oferowane przez kształcenie hybrydowe (eng. blended learning).

Po porozumieniu z jednostkami samorządu studenckiego oraz studentami poszczególnych kierunków studiów, każda z uczelni powinna dokonać wyboru formy kształcenia, z dodatkowym uwzględnieniem czynników zewnętrznych, do których zaliczyć można aktualnie obowiązujące wymogi sanitarno-epidemiologiczne, czy możliwości logistyczne uczelni. Mając na względzie obecny stan epidemiczny, rekomendowanym rozwiązaniem w tym zakresie jest niewątpliwie zmniejszenie liczebności grup zajęciowych, prowadzenie zajęć w blokach (o ile nie wpływa to negatywnie na zapewnienie jakości kształcenia), podział zajęć w zakresie danego przedmiotu na treści teoretyczne, realizowane zdalnie, oraz treści praktyczne wymagające kontaktu bezpośredniego. Istotnym elementem w tym przypadku jest również korelacja uczelni z instytucjami zewnętrznymi, wspierającymi ją w procesie kształcenia. W związku z tym wszystkie decyzje powinny uwzględniać wzajemne potrzeby i możliwości oraz uwzględniać potrzeby edukacyjne studentów, którzy powinni posiadać prawo do rzetelnej edukacji w ramach studiowanego kierunku studiów.

e) Rola wsparcia psychologicznego oraz motywacyjnego w procesie kształcenia zdalnego

Doświadczenia związane z nauczaniem zdalnym pokazują, że przejście z modelu kształcenia tradycyjnego na zdalne oraz towarzyszące temu okoliczności, wpłynęło niekiedy na zdrowie psychologiczne oraz motywację studentów i nauczycieli akademickich w procesie zdobywania wiedzy oraz samego nauczania. Zważając na te okoliczności, każda z uczelni powinna monitorować poziom zadowolenia studentów i nauczycieli akademickich w procesie kształcenia oraz oferować im niezbędne i bezpłatne wsparcie psychologiczne i motywacyjne, realizowane bezpośrednio na terenie uczelni lub za pomocą wybranych platform internetowych przez wyspecjalizowane w tej dziedzinie osoby, które mogą ocenić kondycję psychiczną studenta i w przypadku takiej potrzeby, skierować go na dalsze etapy leczenia.

Do głównych problemów w tym zakresie, należy zaliczyć niewątpliwie trudności związane z adaptacją do nowych warunków kształcenia, brak kontaktu bezpośredniego z nauczycielami akademickimi i rówieśnikami, przeciążenie treściami kształcenia, czy metodami ewaluacji, jak również stres nauczycieli akademicki wynikający z nagłej zmiany schematu nauczania.

f) Wykorzystywanie różnych metod dydaktycznych związanych z kształceniem zdalnym

Sukcesem procesu kształcenia jest dostosowanie metod dydaktycznych do potrzeb studentów oraz specyfiki danych zajęć dydaktycznych. Mając na względzie ten wniosek, każdy z nauczycieli akademickich powinien uwzględnić w procesie projektowania zajęć dydaktycznych następujące czynniki:

• każdy z efektów uczenia się w procesie kształcenia zdalnego powinien być osiągalny przez studenta,
• nauczyciel akademicki powinien pełnić rolę mentora w procesie uczenia się,
• nauczyciel akademicki powinien dostosować materiały dydaktyczne do indywidualnych potrzeb studentów, uwzględniając przy tym specyfikę treści oraz przyjęte przez siebie metody kształcenia,
• nauczyciel akademicki powinien posiadać odpowiednie przygotowanie dydaktyczne, metodologiczne i techniczne, wpływające na stworzenie odpowiedniego modelu kształcenia zdalnego,
• nauczyciel akademicki powinien wykorzystywać różnorodne metody dydaktyczne (jak projekty, rozwiązywanie case’ów, analiza problemów, wykorzystywanie quizów interaktywnych, takich jak Kahoot, dyskusja, burza mózgów, rozwiązywanie zadań analitycznych itp.),
• nauczyciel akademicki powinien reagować i analizować podejście studentów do kształcenia zdalnego w ramach prowadzonego przez siebie przedmiotu, a w przypadku nieprawidłowości lub racjonalnych sugestii ze strony studentów, stale ulepszać sposób prowadzenia zajęć,
• nauczyciel akademicki powinien motywować i wspierać studentów radzących sobie w gorszym stopniu z nauczaniem zdalnym,
• nauczyciel akademicki powinien być otwarty na samoocenę swoich zajęć dydaktycznych i umożliwiać taką ocenę studentom, w celu poprawy jakości kształcenia.

g) Wdrożenie odpowiedniego schematu komunikacji na linii student-nauczyciel akademicki

Jednym z elementów motywowania studentów do uzyskiwania efektów uczenia się jest odpowiednia komunikacja z nauczycielem akademickim. Biorąc to pod uwagę, uczelnie powinny monitorować zachowania nauczycieli akademickich i zobligować ich do zachowania standardów w tym zakresie.

Każdy z nauczycieli akademickich powinien wyznaczyć realne i cykliczne konsultacje ze studentami, umożliwiające kontakt w czasie rzeczywistym, i reagować na wiadomości lub sygnały, które otrzymuje za pomocą odpowiednich do tego platform komunikacyjnych.

h) Wzajemne respektowanie praw i obowiązków studentów oraz nauczycieli akademickich

Proponując rozwiązania związane z procesem kształcenia zdalnego, nie należy zapominać o prawach i obowiązkach nauczycieli akademickich oraz samych studentów. W tym miejscu należy zaznaczyć, że zmiana modelu kształcenia stwarza zarazem pewne nowe ramy wzajemnych obligacji, o których należy nieustannie przypominać.

Trzeba pamiętać, że każdy ze studentów posiada prawo do pełnej i rzetelnej informacji na temat zdalnego procesu kształcenia, a w przypadku problemów z obsługą platform lub narzędzi edukacyjnych, uczelnia powinna zapewnić mu niezbędne wsparcie techniczne. Podobne prawo posiadają zarazem nauczyciele akademiccy, dlatego też powinni być oni nieustannie wspierani przez uczelnie, celem stworzenia odpowiednich ram kształcenia zdalnego oraz komfortowych dla siebie warunków pracy. Nauczyciele akademiccy powinni posiadać również autonomię w zakresie narzędzi wspierających proces kształcenia, które nie powinny być narzucane odgórnie przez władze uczelni. W tym przypadku uczelnie powinny respektować wybory nauczycieli akademickich, gdy specyfika danego przedmiotu wymaga wykorzystywania specyficznego typu oprogramowania, gdyż narzucenie konkretnej platformy przez uczelnie może w pewnych wpłynąć na jakość prowadzonych zajęć oraz uzyskiwanie efektów uczenia się przez studentów.

Ważnym komponentem skutecznego kształcenia oraz współpracy studentów z nauczycielami akademickimi jest również szereg spoczywających na nich obowiązków. Zatem każdy ze studentów powinien przestrzegać przepisów regulaminu studiów, dotyczących uczestnictwa w zajęciach dydaktycznych i w sposób rzetelny realizować polecenia oraz wszystkie komponenty zajęć wymagane do ich zaliczenia. Natomiast każdy z nauczycieli akademickich jest zobligowany do przedstawienia zasad ewaluacji oraz realizowanych treści kształcenia wraz z planem pracy, zgodnie z liczbą punktów ECTS przypisanych do przedmiotu, jak również przygotowania odpowiednich materiałów dydaktycznych, dokumentowania przebiegu procesu kształcenia oraz informacji zwrotnej dotyczącej postępów w nauce.

i) Wprowadzenie przejrzystych zasad ewaluacji studenta

Ocena uzyskania efektów uczenia się powinna mieć podstawy w kryteriach oceny opisanych w sylabusie danych zajęć dydaktycznych. Zważając na różnorodne metody kształcenia, do których, oprócz form zdalnych, możemy zaliczyć formę hybrydową, uczelnia powinna wyznaczyć działania zmierzające do wyznaczenia narzędzi wspomagających proces ewaluacji studenta lub podjąć decyzję o tradycyjnym modelu egzaminowania.

W przypadku weryfikacji osiągnięcia efektów uczenia się w ramach kształcenia zdalnego istotnym elementem jest dobór odpowiedniej platformy pozwalającej na ewaluację postępów studentów (w przypadku formy pisemnej) oraz narzędzi wideokonferencyjnych pozwalających na interakcję ze studentem, oraz weryfikację samodzielności w trakcie zaliczenia lub egzaminu. Warto także wprowadzić odgórne regulacje określające postępowanie w przypadku problemów technicznych - np. jeśli student utraci połączenie z siecią w trakcie egzaminu, nie traci terminu egzaminu, tylko umawia się na egzamin ustny bezpośrednio z prowadzącym w trakcie sesji egzaminacyjnej.

W przypadku formy hybrydowej i decyzji uczelni o przeprowadzeniu egzaminu lub zaliczenia (w tym formy praktyczne) w formie tradycyjnej, istotne jest, by w obecnych uwarunkowaniach prowadzenia kształcenia, odbyły się one z zachowaniem odpowiednich obostrzeń, takich jak przykładowo mała liczebność grupy czy zachowanie odległości między studentami.

j) Przygotowanie odpowiednich zasad dyplomowania w czasach nauczania zdalnego

Każda z uczelni powinna umożliwić studentowi możliwość realizacji badań naukowych oraz dostęp do oferowanych materiałów źródłowych i aparatury zgodnie z potrzebami realizowanej pracy dyplomowej. Zasady te powinny zostać dostosowane do specyfiki danego kierunku studiów, w celu wypracowania rozwiązań pozwalających na uzyskanie jak najlepszych rezultatów badawczych, uwzględniając jednocześnie wszystkie wytyczne niezbędne do zapewnienia odpowiedniego reżimu sanitarnego.

W przypadku konieczności przeprowadzenia egzaminu dyplomowego uczelnia powinna zapewnić studentowi odpowiednie warunki do prowadzenia egzaminu, tak samo jak w przypadku egzaminów odbywających się w formule zdalnej.

k) Wprowadzenie ewaluacji kształcenia zdalnego w celu wypracowania narzędzi naprawczych i rekomendujących pewne rozwiązania innym jednostkom uczelni

Nadrzędnym prawem każdego studenta jest prawo do oceny zajęć dydaktycznych oraz nauczycieli akademickich, również w odniesieniu do kształcenia zdalnego. Każda z uczelni powinna zapewnić studentom możliwość anonimowej oceny (w przypadku kształcenia zdalnego za pomocą specjalnej platformy) dotyczącej przygotowania nauczycieli akademickich do kształcenia zdalnego, realizacji treści kształcenia, dopasowania wykorzystywanych metod kształcenia, adekwatności weryfikacji efektów uczenia się w odniesieniu do specyfiki przedmiotu, dostępności nauczyciela akademickiego oraz terminowości przeprowadzonych zajęć. Mając na względzie różnorodność typów uczelni w Polsce, ankietyzacja może obejmować również elementy dodatkowe, pozwalające na poszerzenie perspektywy oceny.

Efektem przeprowadzonego badania powinno być w tym miejscu przygotowanie odpowiedniego raportu zawierającego najważniejsze wnioski i rekomendacje, które powinny zostać monitorowane przez uczelniany lub jednostkowy zespół odpowiedzialny za zapewnianie jakości kształcenia. Wyniki powinny być udostępnione samorządowi studenckiemu uczelni.

l) Dostosowanie pracy administracji w zakresie wsparcia studentów w procesie kształcenia

Brak możliwości bezpośredniego kontaktu z pracownikami uczelni jest niewątpliwie dużym utrudnieniem dla studentów. W związku z tym uczelnie, oprócz odpowiedniego przeszkolenia pracowników administracyjnych z kompetencji cyfrowych, powinny stworzyć rzetelne i dostosowane do różnych grup studentów drogi komunikacyjne oraz wyznaczyć jasne i zrozumiałe zasady związane z ubieganiem się o wsparcie z zakresu pomocy materialnej oraz w sprawach związanych z tokiem studiów.

Zasady te powinny zostać upublicznione z odpowiednim wyprzedzeniem, z uwzględnieniem potrzeb i rekomendacji studentów.

Wnioski końcowe uwzględniające wyniki badania przeprowadzonego przez Parlament Studentów Rzeczypospolitej Polskiej

Podstawą stworzenia spójnej strategii organizacyjnej kształcenia zdalnego powinien być niewątpliwie głos studentów, reprezentujących zróżnicowane kierunki studiów oraz specyfikę kształcenia. Ich głos, uzupełniony o doświadczenia nauczycieli akademickich oraz jednostek odpowiedzialnych za zapewnianie jakości kształcenia w uczelni, pozwala na podjęcie niekiedy krytycznej dyskusji na temat wykorzystywanych metod oraz rozwiązań, które w dotychczasowej formie nie spełniały swojego zadania, jak również wskazać efektywnie działające mechanizmy, mogące wzmocnić potencjał naukowo-dydaktyczny innych uczelni lub jednostek uczelnianych.

Ważnym punktem podsumowującym nasze dywagacje jest dedykowane badanie Parlamentu Studentów Rzeczypospolitej Polskiej, dotyczące organizacji kształcenia zdalnego, które potwierdziło zarazem szereg wcześniej opisanych i zestawionych rekomendacji związanych z procesem.

Do najważniejszych wniosków, artykułowanych przez uczestników badania, należy sprofilowanie kształcenia pod kątem wykorzystywania narzędzi i metod angażujących ich do uzyskiwania efektów uczenia się. Przedstawione wyniki potwierdzają, że zadowolenie studentów z nauczania zdalnego nie przekracza nawet 50%.

Zajęcia dydaktyczne powinny odbywać się w czasie rzeczywistym i nie mogą ograniczać się jedynie do transferu materiałów, bez możliwości ich analizy ze studentami podczas wyznaczonych spotkań. Nauczyciele akademiccy oraz osoby odpowiedzialne za organizację procesu, powinny również na bieżąco informować studentów o wszelkich decyzjach związanych z realizacją treści kształcenia, szkolić studentów i nauczycieli akademickich z zakresu obsługi narzędzi, zwracając jednocześnie uwagę na ich sugestie i obserwacje.

W ocenie studentów istotną częścią kształcenia jest również sam proces egzaminowania oraz jego adaptacji do specyfiki kształcenia zdalnego. W tym przypadku negatywną praktyką jest ograniczanie czasu na rozwiązanie zadań w obawie o nierzetelną pracę studentów, które w rezultacie wpływa na dyskomfort studentów oraz wzrost presji w trakcie egzaminu lub zaliczenia. Uczelnie powinny zatem adaptować metody ewaluacji do obecnych warunków kształcenia, opierające się przykładowo na projektach, pracach badawczych lub esejach problemowych.

Każda z uczelni powinna zwrócić również szczególną uwagę na kształcenie studentów z kierunków praktycznych, ze szczególnym naciskiem na kierunki techniczne, medyczne i artystyczne, oraz umożliwienie dostępu do infrastruktury uczelni, pozwalającej na uzyskiwanie zakładanych efektów uczenia się. Rekomendowanym rozwiązaniem w tym zakresie powinno być również stworzenie klarownych wytycznych oraz dostosowanie kształcenia, w tym procesu dyplomowania do aktualnych uwarunkowań, uwzględniając przy tym wykorzystywane oprogramowanie oraz możliwości studentów.

To tylko niektóre z pojawiających się w tekście przesłanek, które powinny zmusić uczelnie do podjęcia niezwłocznych działań przeciwdziałających nieefektywnemu kształceniu, mającemu wpływ na komfort pracy studentów oraz nauczycieli akademickich.

Miejmy nadzieję, że doświadczenie ubiegłego roku akademickiego pozwoliłp uczelniom na podjęcie głębszej refleksji oraz działań naprawczych, które, być może, nie stanowią rozwiązania wszystkich problemów, jednak dają realną szansę na dostosowanie nauczania zdalnego do potrzeb i oczekiwań studentów.

Przykłady dobrych praktyk związanych z organizacją kształcenia zdalnego:

Szkolenia z zakresu obsługi narzędzi wspierających kształcenie zdalne:

1. Szkolenie on-line dotyczące obsługi narzędzi do kształcenia zdalnego realizowane przez Uczelniane Centrum Informatyczne oraz Centrum e-learningu Politechniki Łódzkiej.
2. Webinaria szkoleniowe dla dydaktyków organizowane przez Ośrodek Wsparcia Kształcenia na Odległość Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
3. Kształcenie zdalne - szkolenia dla studentów, czyli dedykowane szkolenia dla społeczności Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu.
4. Oferta szkoleń dla dydaktyków, czyli seria szkoleń, również z zakresu kompetencji cyfrowych, dla pracowników Uniwersytetu Warszawskiego.
5. Wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w pracy nauczyciela - MOOC stworzony przez pracowników Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza dla nauczycieli szkół oraz nauczycieli akademickich, który można znaleźć na stronie navoica.pl.
6. Niezbędnik prowadzącego oraz Niezbędnik egzaminatora to specjalne kursy wspierające nauczycieli akademickich w prowadzeniu kształcenia zdalnego na Uniwersytecie Warszawskim.

Rekomendacje związane z organizacją kształcenia zdalnego i hybrydowego:

1. Nauczanie zdalne - instrukcje, zarządzenia i komunikaty, czyli zbiór najważniejszych informacji przygotowany przez Wydział Matematyki i Informatyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
2. Rekomendacje Ośrodka Wsparcia Kształcenia na Odległość dotycząca prowadzenia zajęć zdalnych na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza Poznaniu wraz ze wskazaniem infrastruktury mogącej wspierać kształcenie zdalne.
3. Rekomendacje dla nauczycieli akademickich i kierowników jednostek dydaktycznych Uniwersytetu Warszawskiego przygotowane przez Centrum Kompetencji Cyfrowych.
4. Komunikat Kanclerza Uniwersytetu Jagiellońskiego dotyczący organizacji pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim w związku z przeciwdziałaniem rozprzestrzenianiu się wirusa SARS-CoV-2 wśród społeczności akademickiej Uniwersytetu Jagiellońskiego (nie dotyczy prowadzenia zajęć dydaktycznych i badań naukowych) to dokument zawierający szczegółowe informacje o świadczeniu pracy przez pracowników administracyjnych uczelni.

Systemy oraz platformy do prowadzenia kształcenia zdalnego:

1. e-uczelnia, czyli platforma do prowadzenia nauczania zdalnego Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, oferująca kompleksowo przygotowane kursy e-learningowe, specjalnie skonfigurowane wizytówki nauczycieli akademickich pozwalające na bezproblemowy kontakt ze studentami oraz sprawnie działający helpdesk. Strona jest dostosowana aż do dziewięciu wersji językowych.
2. Pegaz to platforma do prowadzenia nauczania zdalnego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, oferująca również możliwość przeprowadzania egzaminów dla studentów (do tych form można zaliczyć egzaminy testowe (z opcjonalnym monitoringiem i nagraniem), egzaminy ustne (z opcjonalnym nagraniem) oraz egzaminy pisemne (z zalecanym monitoringiem i opcjonalnym nagraniem)).
3. COME UW to kolejna platforma przygotowana do koordynowania kształcenia zdalnego na Uniwersytecie Warszawskim, która, tak jak w przypadku systemu Pegaz, posiada możliwość realizacji kursów z różnych dziedzin, jak również przeprowadzania egzaminów ustnych, testowych i pisemnych. 
4. Platforma dydaktyczna eNauczanie Politechniki Gdańskiej to specjalna platforma e-learningowa przygotowana pod kątem nauczania na każdym z wydziałów uczelni.
5. Platforma stworzona przez Centrum e-learningu Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie oferująca przykładowo e-podręczniki, webinary, materiały dydaktyczne, możliwość korzystania z forum dyskusyjnego oraz specjalne rozwiązania wspierające prowadzenie zajęć zdalnych w czasie rzeczywistym.

Programy wsparcia sprzętowego oraz materialnego:

1. Studiuj z laptopem na WFPiK  to specjalny program dedykowany dla studentów, którzy potrzebują wsparcia sprzętowego w trakcie studiów, przygotowany przez Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej Uniwersytetu im. Adama Mickiewiczu w Poznaniu.
2. Fundusz wsparcia dla studentów i doktorantów UJ dotkniętych skutkami pandemii COVID-19 to specjalny program wspierający osoby nieuprawnione do otrzymania zapomogi z Funduszu Stypendialnego.
3. „Dajmy zarobić studentom i doktorantom!” to inicjatywa Uniwersytetu Warszawskiego wspierająca studentów w trudnej sytuacji materialnej wywołanej przez COVID-19. Oprócz bazy ofert oraz możliwości zatrudnienia, Uniwersytet wspiera również finansowo wszystkie jednostki oferujące takie miejsca pracy.

Wsparcie psychologiczne:

1. Wejdź do Strefy Komfortu z PSRP to wydarzenie skupiające się na roli wsparcia psychologicznego studentów. Dzięki specjalnej stronie internetowej, studenci mogą zapisać się na e-wizytę u psychoterapeuty i skonsultować się online. Jest to rozwiązanie w pełni bezpieczne i zapewniające anonimowość. Dodatkowo na stronie została opublikowana mapa, która wskazuje miejsca wsparcia, w których studenci mogą szukać pomocy.
2. Studencki Ośrodek Wsparcia i Adaptacji Uniwersytetu Jagiellońskiego to miejsce,  w którym każdy student uczelni może uzyskać wsparcie w adaptacji, niezbędną pomoc w poszukiwaniu opieki psychiatrycznej i psychoterapeutycznej, czy w narastających kryzysach psychicznych. Studenci mogą skontaktować się z pracownikami SOWA dzięki specjalnej infolinii oraz grupom wsparcia.
3. Sieć Przyjaciół Zdrowia Psychicznego to projekt działający na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Został on stworzony przez studentów dla studentów w celu zapewnienia wsparcia osobom, borykającym się z trudnościami zdrowia psychicznego. Więcej o inicjatywie można przeczytać również tutaj. Dodatkowe informacje podejmowane przez Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zostały również opisane tutaj.
4. Program Adapter AGH to inicjatywa wspierająca proces adaptacji studentów Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Mając na względzie zmiany wywołane COVID-19, uczelnia uruchomiła specjalne  punkty konsultacyjne oraz dyżury psychologiczne.

Ewaluacja procesu kształcenia zdalnego:

1. Ewaluacja Zdalnego Nauczania, koordynowana przez Biuro Doskonalenia Kompetencji Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, to badanie skierowane do nauczycieli akademickich, doktorantów  oraz studentów, którego celem jest uzyskanie kompletnych informacji na temat organizacji procesu nauczania.

Materiały dodatkowe:

European higher education in the Covid-19 crisis

Evidence-based approaches to learning and teaching

Student assessment: Thematic Peer Group Report

Learning in the Light: Five Lessons from the Onlining of Irish Higher Education

Responding to Covid-19: The Good, the Bad and the Ugly of Teaching Online

Blended Learning State of the Nation

Student success in open, distance and e-learning: research findings

Online, Open, and Flexible Higher Education for the Future We Want: Policy Challenges

Distance education in European higher education - THE OFFER - (Raport 1 of 3)

Distance education in European higher education - THE STUDENTS - (Raport 2 of 3)

Distance education in European higher education - THE POTENTIAL - (Raport 3 of 3)

Looking into the next academic year through the recommendations from students (European Students’ Union)

Models for online, open, flexible and technology enhanced higher education across the globe – a comparative analysis

Maciej Rewucki